Aztekowie, zwani również Mexikowie (czyt.
Meszikowie) - najsilniejszy w prekolumbijskim Meksyku
naród indiański, posługujący się językiem nahuatl z rodziny
utoazteckiej. W momencie konkwisty przewodzili
najsilniejszej federacji państw na obszarze Mezoameryki.
Termin Azteca pierwotnie oznaczał "ludzi z Aztlan" i odnosił
się jedynie do niewielkiego plemienia, które (jako
ostatnie spośród wszystkich ludów Ameryki Środkowej)
przybyło na obszar Płaskowyżu Meksykańskiego w XIII wieku. Z
czasem jednak ludowi temu udało się podbić i częściowo
zasymilować wiele innych ludów, dzięki czemu Aztekowie stali
się mniejszością w samym Tenochtitlan.
Tenochtitlan ("Kaktusowa
Skała") - stolica państwa Azteków, założona około
1325 roku na brzegu jeziora Texcoco. Najważniejszym obiektem
była schodkowa piramida z umieszczoną na jej szczycie
świątynią z podwójnym sanktuarium (Templo
Mayor), podwójne sanktuaria to zwyczaj Cziczimeków.
Jedno z nich było poświęcone Tlalocowi a drugie
Huitzilopochtli. Bogom tym składano ofiary z ludzi. Czaszki
ofiar przechowywano w tzw. tzompantli. Był to zbiornik
otoczony kamiennym murem o wymiarach 52 x 22 x 9,0 m.
Zbiorniki tego typu stanowiły swoisty powód dumy Azteków,
świadczący o ich wkładzie w ocalenie świata (karmienie
bogów). Wewnątrz centrum znajdowała się także
świątynia Quetzalcoatla oraz boisko do gry w pelotę. Na
początku XVI wieku w Tenochtitlan mieszkało ponad 200
tysięcy ludzi, co czyniło je jednym z największych miast
świata.
Prapoczątki Azteków opisuje średniowieczny dokument
indiański, zwany także "Wstęgą Wędrówki". Opowiada on, iż
Aztekowie natknęli się pewnego dnia na kamienną głowę boga
Huitzilopochtli, która wydawała z siebie dziwne świszczące
dźwięki. Huitzilopochtli obiecał im, że uczyni ich panami
całego Meksyku i wskaże im miejsce do osiedlenia się, jeżeli
tylko zabiorą kamienną głowę ze sobą. Zgodnie z legendą,
Aztekowie posłuchali swego nowego boga i wyruszyli z
mitycznej krainy Aztlan
(Miejsce Czapli), znajdującej się daleko na północy,
przypuszczalnie w rejonie dzisiejszego amerykańskiego stanu
Nowy Meksyk.
Osiedlili się na krótko w miejscu zwanym Chicomóztoc (Siedem
Grot - mityczne miejsce wymieniane w mitologiach wielu ludów
Mezoameryki). Następnie w 1163 przybyli do Coatepez (w
pobliżu miasta Tula) i ostatecznie w 1168 do samej
Tuli - oddalonej o 64 kilometry od brzegów jeziora Jezioro
Texcoco.
Dopiero po niemal 200 latach od przybycia do Tuli, po
ciągłym poszukiwaniu miejsca do zamieszkania w okolicach
jeziora i walkach z okolicznymi plemionami, bóg
Huitzilopochtli wskazał Aztekom miejsce na ostateczną
siedzibę - według azteckiego kalendarza był to rok 1325 - na
niewielkiej wyspie u źródeł strumienia. Pod skałą, z której
wypływał, ujrzeli Aztekowie kaktus, na którym orzeł pożerał
węża. Kapłani ogłosili, iż jest to długo oczekiwany znak od
Huitzilopochtli, wobec czego Aztekowie na wyspie założyli
miasto Tenochtitlan - Miejsce Owocu Kaktusa lub Kaktusowa
Skała.
W rzeczywistości powód założenia miasta na wyspie mógł być o
wiele bardziej prozaiczny: teren wokół jeziora w chwili
przybycia Azteków był już od dawna podzielony między silne i
zorganizowane miasta, a nowo przybyłym zwyczajnie mogło
brakować siły do podbicia któregoś z sąsiadów.
Aztekowie używali do zapisu pisma piktograficznego (obrazki
oddające elementy rzeczywistości) z elementami
logograficznymi (odpowiadających
na ogół sylabom lub spoółgłoskon) reprezentujące
symbol-obiekt, który nie jest już związany z tym obiektem.
Podobnie jak to miało miejsce w sumeryjskim piśmie klinowym.
W języku polskim zapożyczyliśmy sobie niektóre słowa z
języka nahuatli: kakao, awocado, chili, kojot, quacamole.
Toltekowie według niektórych środowisk naukowych
reprezentowali się wysokim jak na tamte czasy poziomem
kultury o konstrukcji filozoficznej. Władcy różnych
cywilizacji: Azteków, Majów, Quiche - odłam Majów
posługujący się językeim kiche z rodziny majańskiej, których
głównym zajęciem była uprawa zbóż, chodowla zwierząt,
tkactwo, garcarstwo. Dzisiejsze kiche są głównie katolikami
lecz zachowali częściowo dawne wierzenia i stare obyczaje.
Druga grupa "Itza" wywodzi swoje pochodzenie od mitycznych
tolteckich władców-bogów jak Quetzalcoalt - pierzasty wąż,
uważany za współtwórcę świata oraz słońce wiatru (nahui
ehecatl) w drugiej epoce świata (obecnie
żyjemy w piątej). Według wierzeń Indian był bogiem
wiatru, nieba i ziemi, uznawany za bóstwo wody i płodności.
Urodzony przez boginię dziewicę Coatlicue, jego bratem
bliżniakiem był Xoloti, pan ciemności.
Xolotl
Xolotl był bóstwem 17 dnia miesiąca według kalendarza
Azteków, który składał się 365 dni podzielonych na 18
miesięcy poi 20 dni oraz dodatkowych pięć dni
(nemotemi - bez imienia,
numerowanych od 0 do 4). Te dodatkowe dni przynosiły
nieszczęścia. Każdy miesiąc miał nazwę związaną z
rolnictwem, rozwojem roślinności pracami polowymi. Kolejne
dni były numerowane od 0 do 19. Aztekowie według tego
kalendarza świętowali I składali ofiary. Znani byli ze
składania ofiar z ludzi.
Miesiąc aztecki / Czas trwania w obecnie obowiązującym
kalendarzu / Obrzędy
1. Atlcoualco (brak
wody)
- 12 lutego - 3 marca
- wywoływanie deszczu, ofiary dla Tlaloca
2. Tlacaxipeualiztli
(obdzieranie ludzi ze skóry)
- 4 marca do 23 marca
- czas siania, tańce kapłanów przybranych w ludzką skórę.
3. Tozoztontli (krótki
post)
- 24 marca do 12 kwietnia
- oczekiwanie deszczu, ofiary dla Tlaloca.
4. Tozoztli (długi
post)
- 13 kwietnia do 2 maja
- obrzęd puszczania krwi.
5. Toxcatl (suchy)
- 3 maja do 22 maja
- początek pory deszczowej, ofiary z dzieci.
6. Etzalqualiztli (potrawa
z bobu, fasoli)
- 23 maja do 11 czerwca
- oczekiwanie na deszcz.
7. Tecuhilhuitontli (małe
święto książąt)
- 12 czerwca do 1 lipca
- oczekiwanie na deszcz, ofiara z kapłanki.
8. Hueitecuhilhuitl (wielkie
święto książąt)
- 2 lipca do 21 lipca
- święto bogini młodej kukurydzy, ofiara z dziewczyny.
9. Tlaxochimaco (narodziny
kwiatów)
- 22 lipca do 10 sierpnia
- święto indyków i placków z kukurydzy.
10. Xocotlhuetzi (spadanie
owoców)
- 11 sierpnia do 30 sierpnia
- ofiara całopalna.
11. Ochpaniztli (czas
zamiecionych dróg)
- 31 sierpnia do 19 września
ofiara z kobiety uosabiająca dojrzałą kukurydzę.
12. Teotleco (przyjście
bogów)
- 20 września do 9 października
- ofiara całopalna na cześć powracających bogów.
13. Tepeilhuitl (święto
gór)
- 10 października do 29 października
- ofiara dla Tlaloca z kobiet i mężczyzn.
14. Quecholli (czapla)
- 30 października - 18 listopada
- czterodniowy post, przegląd broni.
15. Panquetzaliztli (podniesienie
sztandaru)
- 19 listopada do 8 grudnia
- święto ku czci boga wojny, ceremonialne potyczki.
16. Atemoztli (spłynięcie
wód)
- 9 grudnia do 28 grudnia
- dary dla boga domowego ogniska.
17. Tititl (surowa
pogoda)
- 29 grudnia do 17 stycznia
- ofiara z kobiety, magiczne wywoływanie deszczu przez płacz
dzieci i kobiet.
18. Izcalli (zmartwychwstanie)
- 18 stycznia do 6 lutego
- wypiek placków z kukurydzy, składanie ofiar z jeńców co
cztery lata.
19. Nemotemi (dni
pechowe)
- 7 lutego do 11 lutego
- zakaz uroczystości.
Drugim kalendarz używany przez Azteków był kalendarzem
wróżbiarski (Tonalpohualli),
według którego przepowiadano przyszłość narodzonego w
tym dniu człowieka. Składał się z 260 dni
(tonalli)
podzielonych na tygodnie. Każdy tydzień miał 13 dni
oznaczonych cyframi dni. Nazwy dni określone były 20,
cyklicznie powtarzające się symbolicznymi nazwami:
1. Mazatl - jeleń
2. Acatl - trzcina
3. Xochitl - kwiat
4. Mizquiztl - śmierć
5. Guiahuitl - deszcz
6. Malinalli - trawa
7. Coatl - wąż
8. Tecpatl - nóż
kamienny
9. Ozomahtli - małpa
10. Ciutzpallin -
jaszczurka
11. Ollin -
trzęsienie ziemi
12. Ttzauitli - pies
13. Calli - dom
14. Cozcauauhtli -
sęp
15. Alt - woda
16. Ehauhtli - orzeł
17. Tochtli - królik
18. Cipactli -
krokodyl
19. Ocetoti - jaguar
Dwudziestodniowe cykle podporządkowane były wpływom 4-ch
stron świata. Dla wierzeń azteckich najważniejszy był moment
zrównania się dwóch kalendarzy, który przypadał co 52 lata.
Był to moment wielkiej uroczystości decydujący o dalszym
istnieniu świata. Właśnie w takiej chwili przypadał koniec
każdej z poprzednich epok. Tej nocy nikt nie mógł zasnąć,
kapłani mieli obowiązek odczytać z układu planet i gwiazd
dalsze losy świata.
Kiedy było już wiadomo, że świat będzie istniał nadal
rozpalano ogień i ofiarowano słońcu ludzkie życie. W trakcie
uroczystości rozpalano ogień na piersi jeńca a jego serce
składano w ofierze bogu a ogień "karmiono" ciałem. Tak
rozpalony ogień Aztekowie zanosili do domu. Według wierzeń
Azteków takim sposobem ocalali następne 52 lata.
Pietra del Sol
Najważniejszym zabytkiem związanym z aztecką rachubą czasu
jest Pietra del Sol - kamień słońca. Jest to kamienny dysk
nazwany kalendarzem azteckim. Płaskorzeżba, na której
powierzchni interpretowany jest mit o słońcach związanych ze
stworzeniem świata.
Aztekowie wierzyli, że najważniejszym władcą jest dwoisty
bóg składający się z pierwiastka męskiego Ometecuhtli (Pan
Dwoistości) i żeńskiego Omecihuatl (Pani
Dwoistości). Zasiadali w Najwyższym Niebie - według
ich wierzeń a było ich 13-naście. Mieli czterech synów:
Tezcatlipaca, który urodził się czerwony, drugi Yayauhqui,
urodził się czarny, trzeci Quetzalcoatl lub Yuhucalli
Ehecatl, najmłodszy Huitzilopochtli urodził się leworęki i
bez ciała, miał tylko kości.
Pan i Pani dwoistości powierzyli synom stworzenie świata.
Dwaj starsi synowie polecili wypełnić zadanie młodszym
braciom a ci stworzyli ogień i połowę słońca. Następnym ich
tworem był mężczyzna, któremu nakazali pracować w polu oraz
kobieta, której dano w darze ziarna kukurydzy i warsztat
tkacki. Następnym tworem był kalendarz podzielony na dni
bogów piekła, niższe poziomy nieba i bogów tam
zamieszkałych. Później stworzono wodę i rybę. Z ryby
uczyniono ziemię. Jednak słońce, którego była tylko połowa
nie ogrzewało ziemi, zatem przystąpili do stworzenia drugiej
połowy. Pierwszym słońcem stał się Tezcatlipoca.. W tym
czasie ziemię zamieszkiwali giganci. Tezcatlipoca był
słońcem 13 razy po 52 lata. Po tym czasie spadł do wody
uderzony kijem przez Quetzaleotla. W ten sposób słońce
przestało istnieć, wyginęli giganci.
Kolejnym słońcem stał się Quetzalcoatl ponownie zaludniono
ziemię, jego epoka trawała tyle samo czasu co epoka
pierwszego słońca. Tym razem Tezcatlipoca, kopnął
Quetzalcoatla i uczynił wielki wiatr, została zniszczona
ziemia. Trzecim słońcem był Tlaloc - bóg deszczu, ale
zniszczył go ogień spuszczony z nieba, czwartym słońcem
była żona Tlaloca - Chalchiuhtlicue, jej epokę zakończyły
ogromne opady deszczu, które spadły z nieba na ziemię.
Aby stworzyć piąte kolejne słońce bogowie poświęcili swoje
życie oddając własną krew by wprowadzić słońce w ruch., lecz
jako istoty nieśmiertelne pojawiły się w dalszej historii
świata.
Mictlan
Aby odrodzić człowieka Quetzalcoatl musiał zejść do
podziemnego świata Mictlanu - piekła, do którego mieli
trafić wszyscy słabi. W dostaniu się do niego pomagał bóg
Xolotl. Zmarli przechodzili różne etapy piekła poddawani
różnym magicznym próbom. Aby osiągnąć ostateczny spokój
dusze musieli przejść przez 9 miejsc w ciągu 4 lat. W tej
podróży towarzyszy pies koloru płowego i wiele amuletów.
Trzynaście nieb, oraz 9 poziomów podziemia,
w które wierzyli Aztekowie.
Krainy były oznaczane paskami w trzech kolorach- czerwonym,
żółtym i niebieskim, na których widniały symbole gwiazd i
mieszkających tam bóstw.
Podziemie składało się z kilku pięter lub rejonów-
najczęściej z dziewięciu. Najwyższym poziomem kosmosu był
Omeyocan - niekiedy nad nim umieszczano Tamoanchan,
najniższym był Itzmictlan apochcalocan nazywany częściej
Mictlan
13 Poziomów Nieba
13 poziomów Nieba, w które
wierzyli Aztekowie:
1. Ilhuicatl Tlalocan
ihuan Metztli ("Niebo
Tlalocanu i Księżyca")
2. Ilhuicatl
Citlalicatl ("Niebo
Spódnicy z Gwiazd")
3. Ilhuicatl Tonatiuh
("Niebo Słońca")
4. Ilhuicatl
huixtotlan ("Niebo -
Miejsce Soli")
5. Ilhuicatl
mamalhuacoca ("Niebo, Gdzie
Jest Świder Ogniowy")
6. Ilhuicatl yayauhca
("Niebo Ciemne")
7. lhuicatl xoxouhca
("Niebo Zielone")
8. Iztapalnacazcayan
("Miejsce Mające Kąty z
Obsydianowych Płyt")
9. Teotl iztacca
("Biały Bóg")
10. Teotl cozauhca
("Czerwony Bóg")
11. Teotl tlatlauhca
("Czerwony Bóg")
12.
Omeyocan
13. Omeyocan
Omeyocan było często uważane za dwunaste i trzynaste niebo,
choć inne źródła wymieniają osobno bogów tych poziomów. I
tak w dwunastym panem był bóg Tlahuizcalpantecutli, a w
trzynastym niebie, bóg dwoistości Ometecutli.
9 Poziomów Podziemia
W mitologii Azteków kraina Podziemi nazywała się Mictlan był
uważany za krainę świata podziemnego gdzie przebywali
zmarli, którzy nie dostąpili zaszczytu wędrowania po niebie
wraz ze słońcem.
1. Tlalticpac
2. Apanohuayan
("Przejście Wód")
3. Tepetl
monanamicyan ("Miejsce,
Gdzie Zderzają się Góry")
4. Itztepetl
("Obsydianowa Góra")
5. Itzehecayan
("Miejsce Obsydianowego
Wiatru")
6. Pancuecuetlacayan
("Miejsce, gdzie Powiewają Chorągwie")
7. Temiminaloyan
("Miejsce, gdzie Ludzie są
Pod Silnym Ostrzałem")
8. Teyollocualan
("Miejsce, Gdzie są Zjadane Ludzkie Serca")
9. Itzmictlan apochcalocan
("Obsydianowe Miejsce Śmierci, Miejsce bez Dymika").
Najważniejsze krainy:
- Omeyocan
- Tamoanchan
- In Ichan Tonatiuh Ilhuicac
- Cihuatlampa
- Cincalco
- Tlalocan
- Xochiatlalpanlub Chichihualcuauhco
- Tllilla-Tlapallan ("Świat
Bezcielesnych")
- Aztlan
- Chicomoztoc
- Collhuacan
- Huehuetlapllan
Klasyczne obrazy meksykańskiej sztuki: Słońce i Księżyc
świadczą, że Aztekowie adorowali ich jako bogów. Dzień i
noc, które dają życie, ich uprawy i chronią ich przed złem.
Aztekowie uważali Słońce i Księżyc, za ich wysokich bogów,
ponieważ energie słoneczne potrzebne są do zbioru upraw i
Księżyca aby chronić je przed złem. Ponieważ uwielbiali te
dwa symbole życia, zbudowano dwie duże Piramidy i nazwali
je: większą "Słońce", a drugą mniejszą "Księżyc". Te dwie
piramidy znajdują się w Teotihuacan.
Piąta epoka świata czyli "z kości ludzi" znajdujących się na
świecie stworzyli nowych mieszkańców ziemi tzw. macehuceles,
ci którzy zawdzięczają swoje życie pokucie. Quetzalcoatl
prosił władców Mictlanu o wydanie szczątków ludzi z
poprzednich nie istniejących już światów.
I natychmiast skrzyknęli się bogowie.
Rzekli:
"Kto zamieszka ziemię? [...]
I wnet udał się Quetzalcoatl do Mictlanu, zbliżył się do
Mictlantecuhtli i do Mictlancihuatli, i tak do nich rzekł:
"Przybywam w poszukiwaniu drogocennych kości, które ty
przechowujesz, przychodzę, żeby je zabrać." [...] "Bogowie
pragną, by ziemia była zamieszkana." Odpowiedział mu
Mictlantecuhtli: "Niechaj tak będzie, uczyń tak, by
zadźwięczała muszla (ślimaka), i okrąż nią czterokrotnie mój
cudowny krąg". (Dokument indiański -Annales de
Cuauhtitlan w języku nahuatl)
Wędrówka z piekieł była bardzo niebezpieczna, tam zabrano
prochy zmarłych - kości, ale ofiarowano za nich własną krew,
w ten sposób powołano na nowo człowieka do życia według
azteckich wierzeń.
Kolejność epok jest zapisana na kamiennym dysku Piedra del
Sol
1. Słońce Ziemi -
Nahui Ocelotl
2. Słońce Wiatru -
Nahui Ehecatl
3. Słońce Ognia -
Nahui Quiahuitl
4. Słońce Wody -
Nahui Atl
5. Słońce Ruchu -
Nahui Ollin
Tezcatlipoca i Quetzalcoatl stworzyli również drogę mleczną.
cdn...
30 Jan. 2010
WIESŁAWA
|